Khác với hình tượng sen tại đền vua Lê, những hình chạm khắc sen ở đền vua Đinh và những ngôi đền chùa khác ở thời Nguyễn hay cả trên tường hồi bít đốc nhà nghi môn ở đền Kim Liên (Hà Nội) lại có hình mặt quỷ khá kỳ lạ.
Có thể thấy, sen hóa quỷ là một hình tượng lạ trong mỹ thuật, và cho đến nay, nhiều nhà nghiên cứu cũng đang tìm lời giải đáp xác đáng cho những bí ẩn này.
Sau thời gian tìm hiểu các tài liệu và nghiên cứu, Xin Chào Việt Nam sẽ giúp các bạn biết thêm được ý nghĩa về hình tượng kỳ lạ có một không hai này trong văn hóa Việt Nam
Trước hết chúng ta sẽ tìm hiểu hình tượng sen hóa quỷ ở đình Kim Liên thể hiện điều gì.
Đình Kim Liên giống như một kho báu cổ vô tận không bao giờ khai quật hết. Lớp trầm tích của văn hóa xưa ẩn hiện trong những bức tường trát mật, lẫn hòa vào từng thớ gỗ cột đình, và tỏa sáng suốt cả nghìn năm trên bầu trời lịch sử. Nhưng, có ai biết đâu khi từng chi tiết, điểm nhấn của đình đều mang một thông điệp sâu sắc cả về nhân sinh lẫn nghệ thuật.
Ở hai đầu nhà phương đình (nghi môn nội) và hai đầu nhà Tả vu – Hữu vu có hình tượng sen hóa quỷ. Khi tìm hiểu, chúng tôi biết được rằng đó là hình tượng hổ phù sen hóa, hay còn gọi là hoa sen hổ phù.
Hổ phù trước hết là một linh vật, tuy không thuộc dòng tứ linh nhưng lại bao hàm nhiều ý nghĩa nếu xét ở chiều kích tôn giáo. Hổ phù có mắt quỷ tròn mũi sư tử, miệng nhe, răng lớn, tóc xoắn đuôi nheo, sừng nai, tai thú, má bạnh, hàm nở rộng ngậm mặt trăng hay chữ thọ, chữ hỷ, cũng có khi phun ra bông hoa. Hổ phù có hai chân bành ra hai bên bám chặt vào những đám mây, hoặc một kết cấu nào đó luôn hằn khối để biểu hiện sự hung dữ và sức mạnh thần linh.
Đọc thêm: Hình ảnh ông Địa trong điệu múa lân ngày Trung Thu
Trên giáp phục tượng hộ pháp ở chùa Phật Tích, Long Đọ, trên các thành sập đá đền vua Đinh, vua Lê đều có hình ảnh của con quỷ khủng khiếp này.
Và theo nhiều tài liệu Hổ phù chính là quỷ La Hầu (Rahu) trong văn hóa Ấn Độ. Câu chuyện về quỷ La Hầu có thể được biết đến với truyền thuyết như sau:
Khi các chư thần đang khuấy sữa trường sinh, con quỷ Rahu chà trộn vào thế giới thần linh để uống trộm thứ nước thần này. Mặt trời và Mặt trăng nhìn thấy liền báo với thần Vishnu. Thần Vishnu nổi giận, ngay lập tức cắt đầu của Rahu từ cơ thể quẫy đạp của nó. Nhưng vì Rahu đã kịp nuốt sữa trường sinh vào trong miệng nên nó thoát chết, mặc dù đã mất một phần cơ thể.
Kể từ đó, nó không bao giờ tha thứ cho Mặt trời và Mặt trăng, nên thỉnh thoảng lại nuốt chửng chúng, tạo nên nhật thực và nguyệt thực. Nhưng vì đã bị chặt mất nửa thân nên Rahu không thể giữ được Mặt trời và Mặt trăng trong người. Rahu là một biểu tượng kép, trước hết nó liên quan đến sự lừa dối, tham lam, giận dữ. Nhưng vì uống trộm thuốc trường sinh bất tử nên Rahu cũng được coi là thần của may mắn, tiếng tăm, uy tín và quyền lực, sự thịnh vượng cùng tri thức tối thượng.
Ở đình Kim Liên, “bông sen vàng” ấy được cách điệu hổ phù trong một tổng thể hoa sen. Mặt hổ phù hiện rõ những cánh sen vàng, chiếc mũi lớn chính là đài sen, ngay cả những vây nhỏ lẫn hai chân lớn cũng là hóa thân của sen. Bởi vậy, hình tượng hổ phù trên nghi môn đình Kim Liên không đem đến cho người ta sự sợ hãi; ngược lại “bông sen vàng” luôn mang lại cảm giác thiêng liêng chốn đình đền và thanh khiết của một loài có thể sẽ trở thành Quốc hoa của Việt Nam.
Tại các đền chùa, phía trước khương án người ta thường chạm hình ảnh quỷ La Hầu hay còn gọi dân dã là mặt hổ phù. Dân gian tin rằng hình tượng này sẽ trấn áp được mọi thế lực hắc ám từ bên ngoài, khiến chúng không thể xâm phạm đến khu đền chùa linh thiêng.
Hình hoa sen hóa quỷ do ý nghĩa và thay đổi của lịch sử đã tác động đến thẩm mỹ, không còn ý niệm của tôn giáo, mà nó mang một diễn biến của thế tục, ngầm gửi gắm những khao khát, sự uất ức hờn giận của con người vào trong một biểu tượng như vậy.
Bởi vậy, con người luôn tìm đến đền miếu với mong muốn khôi phục lại nguồn năng lượng từ truyền thống của dân tộc, để trở thành sức mạnh trong hoàn cảnh thời kì đó.
Sự gai góc của hoa sen chỉ còn cách nhập vào tướng dạng của quỷ. Qủy ở đây đóng vai trò bảo vệ đây là lực lượng có khả năng trấn áp và tiêu trừ những cái xấu xa
Nhiều khách thập phương, nhà nghiên cứu của nước ngoài đặc biệt là Ấn Độ đến đình Kim Liên đã phải thốt lên một cách lạ lùng. Họ ngưỡng phục tài trí sáng tạo trọn vẹn hình tượng “sen quỷ”, và chỉ cần một điểm nhấn này đã đủ cho thế giới thấy nền văn hóa đậm đặc của nước Việt không hòa tan, trộn lẫn mà âm thầm chìm lắng như lớp vàng ròng.
Hình ảnh quỷ La Hầu trước cửa đền chùa:
Sen Hóa quỷ ở đền Kim Liên:
Mặt sen:
Hai chân hóa thân của sen:
Tài liệu tham khảo:
- Trần Lâm Biền (2000), Trang trí mỹ thuật truyền thống của người Việt, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội.
- Đinh Hồng Hải (2012), Những biểu tượng đặc trưng trong văn hoá truyền thống Việt Nam, Nxb Tri thức, Hà Nội.
- Kiều Thu Hoạch (2014), “Văn hóa Việt Nam trong mối quan hệ với văn hóa Ấn Độ và văn hóa Trung Quốc”, Tạp chí Văn hóa học, (13), tr. 3-20.
Xem thêm các video hay của Xin Chào Việt Nam tại đây.
Comments are closed.